અન્યાયી મકાનમાલિકો ઘણીવાર પોતાના અધિકારોનો ઉપયોગ ભાડુઆતો પર દબાવ કરવા માટે કરે છે.

ક્યારેક તેઓ ભાડું વધારવા માટે મજબૂર કરે છે તો ક્યારેક ભાડુઆતને અચાનક મકાન ખાલી કરવાની આદેશ આપે છે.

આ તમામ પરિસ્થિતિમાં ભાડુઆતને અનેક મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડે છે પરંતુ અનેક ભાડુઆતો આ સ્થિતિમાં પરેશાન થઈ જાય છે કારણ કે તેઓ પોતાના અધિકારોને સમજી શકતા નથી.

મકાનમાલિક અને ભાડુઆતો વચ્ચે વિવાદો થવા વધુ સામાન્ય છે. આ વિવાદોને ઠીક પાડવા અને યોગ્ય સમાધાન માટે કેન્દ્ર સરકારે 2021માં એક નવો કાયદો બનાવવાની મંજૂરી આપી હતી જેમાં ભાડુઆતો અને મકાનમાલિકોના અધિકારોને સ્પષ્ટ કરવામાં આવ્યા છે.

ભાડુઆતના અધિકાર :

1) મકાન માલિક દ્વારા ભાડુ લેતી વખતે એડવાન્સ ભાડુ બે મહિના કરતાં વધુ ન લઈ શકાય.

2) જો મકાન કોમર્શિયલ વપરાશ માટે આપવું હોય તો એડવાન્સ ભાડાની સીમા 6 મહિના સુધી નક્કી કરવામાં આવી છે.

આ રકમ મકાન ખાલી કરવામાં આવ્યા પછી એક મહિના માં મકાનમાલિકે પાછી આપવાની છે.

3) મકાન માલિક ભાડુ વધારવા માટે પહેલા નોટિસ આપવાની હોય છે. આ નોટિસ 3 મહિના પહેલાં આપવી આવશ્યક છે.

બંને પક્ષો વાટાઘાટો કરીને ભાડું વધારી શકે છે. આ પ્રક્રિયા પૂર્ણ થાય તે પહેલાં ભાડુ વધારવું ગેરકાયદેસર ગણાશે.

4) કેટલાક મકાનમાલિકો ભાડુ ન ચુકવવા પર વીજળી અને પાણીની લાઇન કાપી નાખે છે પરંતુ આ પ્રકારની હરકતને કોર્ટ દ્વારા ગેરકાયદેસર ગણવામાં આવી છે, કેમ કે વીજળી અને પાણી માનવહિતી માટે અગત્યની જરૂરિયાત છે.

5) મકાન ખાલી કરાવતા પહેલા મકાનમાલિકે એક મહિના પહેલાં જાણકારી આપવી પડે છે.

મકાન માલિકના અધિકાર :

1) ભાડા કરારમાં નક્કી કરેલી શરતો સિવાયની અન્ય કોઈ શરતો લાગુ થતી નથી.

2) જો ભાડુઆત ઘરમાં હાજર ન હોય તો મકાનમાલિક ઘરના દરવાજા પર તાળું તોડીને ઘરમાં પ્રવેશ નહીં કરી શકે, ન તો ઘરના સામાનને બહાર કાઢી શકે.

કોઈપણ પ્રકારની પ્રવૃત્તિ કરવા માટે તેને પૂર્વ સૂચના આપવી આવશ્યક છે.

3) જો ભાડું ચૂકવવાની મુદત પૂરી થઈ ગઈ હોય અને ભાડુઆત રકમ ન આપે,તો મકાનમાલિક તે રકમ પાછી મેળવવાનો હકદાર છે.

4) મકાનમાલિકને ભાડુ લેવા અને ભાડુના નિયમો અનુસાર કાર્યવાહી કરવાનો અધિકાર છે.

જો મકાન ગંદું રાખવામાં આવે તો મકાનમાલિક ભાડુઆત સામે કાર્યવાહી કરી શકે છે.

5) જો મકાન ખાલી કરવાની એક મહિના પહેલા નોટિસ આપવામાં આવી હોય અને ભાડુઆત ખાલી ન કરે તો તે ગુનો બને છે.

રેન્ટ એગ્રીમેન્ટ જરૂરી :

2021ના મોડલ ભાડુઆક નિયમો અનુસાર મકાનમાલિક અને ભાડુઆત વચ્ચે રેન્ટ એગ્રીમેન્ટનો હોવો અનિવાર્ય છે.

આ એગ્રીમેન્ટમાં ભાડું કેટલું અને કેટલા સમય માટે ચુકવવાનું છે, એડવાન્સ ભાડુ સહિતની તમામ માહિતી કાયદેસર રીતે ઉલ્લેખિત કરવામાં આવે છે.

આ એગ્રીમેન્ટ સમયાંતરે રિન્યૂ કરાવવું જરૂરી છે.

📌 ભારતમાં મિલકતના ભાડા સંબંધિત અનેક વિવાદો બની રહે છે. ઘણીવાર મકાનદારો અને ભાડૂતો બંનેને કાયદાની માહિતી ન હોવાને કારણે આ મામલાઓ કોર્ટ સુધી પહોંચે છે.

તેથી જો તમે મકાન ભાડે આપ્યું છે કે ભાડાના મકાનમાં રહો છો, તો નીચે આપેલા મહત્વપૂર્ણ કાયદાકીય નિયમો અવશ્ય જાણી લો ⚖️

📋 1. ભાડાનો કરાર (Rent Agreement) હોવો ફરજિયાત છે 📝

ભાડૂત હોય કે માલિક – બંને માટે લખીત કરાર હોવો કાયદેસર રીતે જરૂરી છે.

✅ કરાર વગર ભાડા લેવો કે આપવો એ ભવિષ્યમાં મોટી કાયદાકીય મુશ્કેલીનું કારણ બની શકે છે.

✅ કરારમાં નીચેના મુદ્દા સ્પષ્ટ હોવા જોઈએ:

• ભાડાની રકમ અને પેમેન્ટ તારીખ
• માળખાની સ્થિતિ
• લાગુ પડતા નિયમો (નૉન-રિફન્ડેબલ ડિપોઝિટ વગેરે)
• ફરજિયાત નોટિસ પિરિયડ (30 દિવસ/60 દિવસ)
• ઉધાર લાવેલી ચીજ વસ્તુઓનો ઉલ્લેખ

🛑 2. કરાર રજીસ્ટર્ડ કરાવો – નહિતર માન્ય નથી!

👉 ભાડાનો કરાર 11 મહિનાથી વધુ સમય માટે હોય તો તેને રજિસ્ટર્ડ કરાવવો કાયદેસર રીતે ફરજિયાત છે.

📌 નોટરી પબ્લિકની સહી અથવા સ્ટેમ્પ પેપર પૂરતું નથી – સબ-રજિસ્ટ્રાર કચેરીમાં રજીસ્ટ્રેશન જરૂરી છે.

🔧 3. મકાન માલિક ભાડૂતને ઓછી નોટિસમાં ઘરની બહાર ન કરી શકે

કાયદા અનુસાર, મકાનમાલિક ભાડૂતને ઘરની બહાર કાઢવા માટે ઓછામાં ઓછા 1 મહિના પહેલા નોટિસ આપવી પડે છે.

📌 કાયદેસર રીતે માત્ર નીચેના કારણોને આધારે ભાડૂતને બહાર કાઢી શકાય:

• ભાડા ભરપાઈ ન કરવી
• ઘરના માલિકના વ્યક્તિગત ઉપયોગ માટે જરૂર
• ઘરમાં ગેરકાયદેસર પ્રવૃત્તિ થતી હોય
• ઘરના માળખાનું જોખમ/તૂટફૂટ

⚠️ 4. ભાડામાં વધારો એકતરફી રીતે કરી શકાય નહીં 📈

મકાન માલિક ભાડામાં પોતાનાથી વધારો કરી શકે નહીં. આ માટે કરારમાં શરત લખવી જરૂરી છે કે દર વર્ષે કેટલા ટકા ભાડો વધશે (જેમ કે 10%).

🔍 5. મકાનના જમિનદારની મરજીથી ભાડૂતને બહાર કાઢી શકાય નહીં

કાયદાની રીતે ભાડૂતને કેટલીક સુરક્ષા છે. જ્યારે સુધી કાયદેસર રીતે કરાર સમાપ્ત ન થાય, ત્યારે સુધી માલિક એમ જ બહાર કાઢી શકતા નથી.

🔒 6. ડિપોઝિટ પાછો આપવો ફરજિયાત છે 🪙

👉 કરાર પૂરું થતાં મકાનમાલિકે સંપૂર્ણ ડિપોઝિટ રકમ પાછી આપવી ફરજિયાત છે.

જો ઘરમાં તોડીફોડી કે નુકશાન થયું ન હોય, તો કપાત કરવી અનુકૂળ નથી.

🧾 7. બિલ ભરવાની જવાબદારી કોની?

કરારમાં સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ હોય તો વીજળી, પાણી, ગેસ, મેનેજમેન્ટ ચાર્જ વગેરેનું ભાડૂત કે માલિકે પેમેન્ટ કરવું જોઈએ. સામાન્ય રીતે ભાડૂત વીજળી-પાણીના બિલ ભરવાનું જવાબદાર હોય છે.

⚖️ 8. કાયદાકીય કાર્યવાહી – ક્યારે?

ભાડા સંબંધી વિવાદમાં જો કોઈ કાયદાનો ભંગ થાય:

• તો માલિક/ભાડૂત સામે નોટિસ આપી શકાય
• જો નક્કી સમયગાળામાં નિવારણ ન થાય તો સિવિલ કેસ દાખલ કરી શકાય
• મોટાભાગના વિવાદમાં મધ્યસ્થતા અને કોર્ટનું નિરાકરણ આવશ્યક બને છે

📣 નોંધપાત્ર ટિપ્પણીઓ:

🔸 ભાડૂતને અપરાધી ગણાવવું કે દબાણ કરવું ગુનો છે

🔸 ભાડૂત એજ મકાનમાલિકને “સરસણીઓ” આપી શકે નહીં

🔸 કોર્ટના નિયમ મુજબ ઘરના માલિકે ભાડૂતની પુર્ણ જાણકારી પોલીસ સ્ટેશનમાં નોંધાવવી જોઈએ

✅ છેલ્લે શું કરવું જોઈએ?

🏠 ભાડાના ઘરમાં રહો કે મકાન ભાડે આપો – લખિત કરાર, નોટિસ પિરિયડ અને રજીસ્ટ્રેશન તમામ બાબતોનું પાલન કરો.

💡 એટલું કરો – ભવિષ્યમાં કોર્ટકચેરીની દોડધામથી બચી શકો છો!

🏠 મકાન જો ભાડે લેવું ના હોય કે દેવું ના હોય તો શું કરવું? 🤔📜

અજકાલના સમયમાં મકાન ખરીદવું કે ભાડે આપવું/લેવું એ સામાન્ય બાબત બની ગઈ છે. પરંતુ જો કોઈ વ્યક્તિ મકાન ભાડે આપવું પણ ન હોય અને ભાડે લેવું પણ ન હોય તો શું કરવું? શું ખાલી મકાન રાખવું? કે પછી તેનો અન્ય ઉપયોગ કરી શકાય?

ચાલો જાણીએ આવા મકાનો માટેના કેટલાક ઉપયોગી અને બુદ્ધિશાળી વિકલ્પો… 📋💡

🧱 1. મકાનને વ્યાવસાયિક રીતે ઉપયોગમાં લો 🏢

મકાન ભાડે નહીં આપવું હોય તો તેનું ઓફિસ, ક્લાસ, કો-વર્કિંગ સ્પેસ, સ્ટોર રુમ, કે વર્કશોપ તરીકે રૂપાંતર કરો.

📌 ઉદાહરણ:

• ટ્યુશન ક્લાસ ચલાવવો 📚

• ઓનલાઇન સેલિંગ માટે સ્ટોર બનાવવો 📦

• બ્યુટી પાર્લર કે ટેલરિંગ સ્ટાર્ટ અપ 👗

• યુટ્યુબ શૂટિંગ સ્ટુડિયો 🎥

🧘‍♂️ 2. પર્સનલ યૂઝ માટે યોગા કે ધ્યાન કેન્દ્ર બનાવો 🧘‍♀️🕯️

મકાનને શાંતિભર્યું સ્થાન બનાવો જ્યાં તમે યોગ, પ્રાણાયામ, પૂજા કે ધ્યાન કરી શકો. એવું એક ધર્મસ્થળ કે મંદિર જેવુ એ પરિવારમાં અત્યંત લાભદાયી બની શકે છે.

🌾 3. હોમસ્ટે કે ગણેશ પૂજન માટે ઉપયોગ કરો 🏡✨

જો તમે ગ્રામ્ય વિસ્તાર અથવા ધાર્મિક સ્થળ પાસે મકાન ધરાવતા હો તો, તમે તેને હોમસ્ટે, પેઇંગ ગેસ્ટ તરીકે પજવણી કરી શકો — વિના ભાડાના નિયમિત માળખામાં, માત્ર સેવા કે દાન આધારિત પદ્ધતિથી.

📦 4. તમારું મકાન સ્ટોરેજ યુનિટ બનાવો 🛒

મકાન ભાડે નહિ આપવું હોય, પણ ખાલી પણ રાખવું ના હોય તો નાનાં મોટા સામાનનું સ્ટોરેજ કરી શકાય છે, જેમ કે:

• નાનાં બિઝનેસ માટે સ્ટોક રાખવો

• લગ્નના ફર્નિચર અથવા ઓકેશન સામાનનો સંગ્રહ

• ધંધા માટે વેરહાઉસ તરીકે ઉપયોગ

👨‍👩‍👧‍👦 5. સંકટ સમયે પરિવારજનો માટે બચત મકાન રાખો 🛏️

ઘણા લોકો ખાલી મકાનને પરિવાર માટે રીઝર્વ રાખે છે – જેમ કે સંતાનો ભણવા જાય ત્યારે રહેવા માટે, કે અવરજવર કરતી વ્યક્તિઓ માટે આપતકાલીન નિવાસસ્થાન.

🙏 6. મકાનને સેવામાં મૂકો 🕊️

જો તમે ધાર્મિક કે સામાજિક ભાવનાથી પ્રેરિત હોવ તો:

• મકાનમાં ફ્રી કક્ષાઓ રાખી શકાય

• ગૌશાળા કે આરોગ્ય કેમ્પો માટે સારો ઉપયોગ

• ભૂખ્યા લોકોને રસોડું અથવા અન્નક્ષેત્ર ચલાવવાનું સ્થળ 🍛

💡 સલાહ: કાયદેસર રીતે માલિકીની સુરક્ષા રાખો 📑

ભલે મકાન ભાડે ન આપો કે ભાડે ના લો, કાયદેસર દસ્તાવેજો, પુરાવા અને મકાનના દરવાજા પર માલિકીનો ઉલ્લેખ રાખવો ખૂબ જરૂરી છે, જેથી ભવિષ્યમાં કોઇ પણ વિવાદ કે ગેરકાયદેસર કબજા ટાળી શકાય.

✅ અંતિમ વિચાર

મકાન એટલે ફક્ત ઈંટ પથ્થર નહીં – તે એક સંપત્તિ છે. જો તમે તેને ભાડે ન આપવું હોય કે લેવું ન હોય તો પણ તમે તેને ઉપયોગી અને સૃજનાત્મક રીતે ઉપયોગમાં લઈ શકો છો.

🔑 તમારું મકાન – તમારી શરતો – પરંતુ સ્માર્ટ ઉપયોગ જરૂરી છે.