ભારતીય સંસ્કૃતિમાં પ્રાચીન કાળથી જ સાપ (નાગ) સાથે સંકળાયેલી શ્રદ્ધા, ભય અને ભક્તિની અનેક કથાઓ પ્રચલિત રહી છે.

નાગ દેવતા માત્ર ભયજનક પ્રાણી તરીકે નહીં, પરંતુ શક્તિ, રક્ષણ અને કુળશાંતિના દેવતારૂપે માનવામાં આવે છે.

તેઓને સ્નેક ગોડ્સ અથવા “અહિદેવતાઓ” તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.

ખાસ કરીને નાગ પંચમીના દિવસે તો સમગ્ર ભારતભરમાં નાગ દેવતાઓનું પૂજન ભક્તિપૂર્વક કરવામાં આવે છે.

📜 નાગ દેવતાઓનો ઉદ્ભવ અને સ્થાન :

હિન્દુ ધર્મગ્રંથો મુજબ, નાગ દેવતાઓનું ઉદ્ભવ કશ્યપ ઋષિના પત્ની કદરૂથી થયો છે. તેઓ અનેક હોય છે, જેમ કે:

🔹 વસુકિ

🔹 તક્ષક

🔹 અનંત / શેષનાગ

🔹 પદ્મ

🔹 કર્કોટક

🔹 કલિય

🔹 મણિભદ્ર

🔹 ધનંજય

આ બધા નાગદેવતાઓએ કોઈ ને કોઈ પવિત્ર સ્થાન કે દેવપૂજામાં સ્થાન મેળવ્યું છે.

🙏 નાગ દેવતાનું ધાર્મિક મહત્વ :

🔸 શેષનાગ – વિશ્ણુજીના શયન પથ પર

ભગવાન વિષ્ણુ “શેષનાગ” ઉપર વિશ્રામ લે છે. તેમની સહસ્ર શિરો ધરાવતી શેષનાગમૂર્તિ ભક્તિનું પ્રમુખ ચિહ્ન છે.

🔸 વાસુકિ નાગ – સમુદ્રમંથનના દોરામાં

દેવ અને દાનવો દ્વારા થયેલા સમુદ્રમંથનમાં વાસુકિ નાગે દોરાનું કામ કર્યું હતું. તેનાથી સાબિત થાય છે કે નાગદેવતા સમશક્તિવાળા અને સર્વેમાં માન્ય છે.

🔸 કલિય નાગ – શ્રીકૃષ્ણના ચરણ સ્પર્શથી મુક્તિ

ભગવાન શ્રીકૃષ્ણે યમુના નદીમાં વસતા કલિય નાગને દમન કરીને ભક્તિ માર્ગે લઈ ગયા હતા. આજે પણ કલિય નાગ ઉપાસનાનું સ્તાન ધરાવે છે.

🐍 નાગદોષ અને નાગ પૂજન

શાસ્ત્રો મુજબ, જો કુંડળીમાં “નાગદોષ” હોય તો વ્યક્તિના જીવનમાં:

✔️ સંતાનના સુખમાં વિઘ્ન

✔️ ધાર્મિક તકલીફો

✔️ કપરું દાંપત્ય જીવન

✔️ વારંવાર દુ:ખદ ઘટનાઓ

આવા સંજોગોમાં નાગ દેવતાનું પૂજન અને ઉપવાસ ખાસ ઉકેલરૂપ છે.

🕉️ નાગ દેવતાને પ્રસન્ન કરવાની વિધિ:

📅 વિશેષ દિવસ – નાગ પંચમી

હિંદુ પંચાંગ મુજબ શ્રાવણ માસની શુક્લ પક્ષની પંછમીએ નાગ દેવતાનું વિશેષ પૂજન કરવામાં આવે છે.

🔯 પૂજન વિધિ:

1. ઘરના ચોખા પર નાગદેવતાની પ્રતિમા (માટી અથવા ચાંદીની) મૂકો
2. દુધ, ફૂલ, કુંકુમ, અક્ષત અને ધૂપ-દીપ અર્પણ કરો
3. આ મંત્રનો જાપ કરો:“ॐ નમો નાગાય સહસ્ત્રશીર્ષાય અમૃત રૂપાય ફટ્ સ્વાહા।”
4. શ્રદ્ધાપૂર્વક પ્રાર્થના કરો કે નાગદેવતા તમારા કુળની શાંતિ અને સુરક્ષા કરે.

🛕 નાગ દેવતાના મંદિર અને પવિત્ર સ્થાનો

📍 ત્ર્યંબકેશ્વર (મહારાષ્ટ્ર)

📍 નાગચંદ્રેશ્વર મંદિર (ઉજ્જૈન)

📍 નાગ બેરાવ (ગુજરાત – પાવાગઢ નજીક)

📍 અહિચ્છત્ર નાગ કિલ્લો (ઉત્તર પ્રદેશ)

📍 નાગેશ્વર મહાદેવ (દ્વારકા)

💫 માન્યતા અનુસાર લાભ

✔️ કુળદોષ અને નાગદોષ નિવારણ

✔️ સંતાન સુખ અને પિતૃશાંતિ

✔️ ધરતી દોષ, ભૂમિ વિવાદ નિવારણ

✔️ દાંપત્ય જીવનમાં શાંતિ અને સમૃદ્ધિ

🐍 નાગદોષ શાંતિ માટે શ્રદ્ધાપૂર્વકના ઉપાયો અને સ્તોત્ર

 

🧿 નાગદોષ શા માટે થાય?

જ્યોતિષ શાસ્ત્ર અનુસાર, જો કુંડળીમાં રાહુ-કેટુ, શનિ અને ચંદ્રના દોષ યોગ બને તો “કાળસર્પ દોષ” કે “નાગદોષ” કહેવાય છે.

અહિંસા વિરોધી કર્મો (જેમ કે સાપનું હનન), પિતૃદોષ, ભૂમિ ક્રોધ વગેરેના લીધે પણ નાગદેવતા રીસાય જાય છે.

⚠️ નાગદોષના લક્ષણો:

• સંતાન પ્રાપ્તિમાં વિઘ્ન
• અચાનક સ્વાસ્થ્ય બગડવું
• લગ્નમાં વિલંબ
• ધંધામાં નુકશાન
• ઘરગથ્થું અશાંતિ
• ધર્મસ્થળના વિલંબ

🕉️ નાગદોષ દૂર કરવા ઘરગથ્થું ઉપાય:

✅ ૧. દર શુક્રવાર કે નાગ પંચમીના દિવસે

• 11 કાચા દુધમાં છોળેલી દુર્વા લો
• તેને શિવલિંગ પર ચઢાવતી વખતે બોલો:

“ॐ નમઃ શિવાય નાગભૂષણાય નમઃ।”

• પછી નીચે દર્શાવેલ મંત્રનો જાપ કરો.

✅ ૨. ઘરમાં નાગદેવતાનું ચિત્ર મૂકો

• ઘરના પૂર્વ કે ઉત્તર દિશામાં નાગદેવતાનું ચિત્ર મૂકી દરરોજ દીવો કરો
• લાલ ફૂલો અને દુધ સાથે પૂજા કરો

✅ ૩. નાગદોષ નાશક મંત્ર

“ॐ નમો અસ્થિકાય નાગેશાય, વાસુકિ તક્ષક ધારિણે।
અનંત શેષ નાગાય, નમઃ શાંતિમ્ પ્રવાહય।”

📿 દરરોજ સવારે 108 વાર જાપ કરો

✅ ૪. નાગદોષ નિવારક સ્તોત્ર

“અનંત વાસુકિ શેષ પદ્મ નિલ કર્કોટકઃ
તક્ષક કાલિયા નાગશ્ચ નમો મમ શાંતિદાઃ।”

🛐 નાગ પંચમી કે શ્રાવણ મહિનામાં દરરોજ સાંજે જાપ કરવો શુભ માનવામાં આવે છે.

✅ ૫. પીપળા વૃક્ષ નીચે દીવો પ્રગટાવવો

• દરેક શનિવારે સાંજે પીપળા વૃક્ષ નીચે તેલનો દીવો અને દુધ અર્પણ કરો
• આ સાથે નીચેનો મંત્ર બોલો:

“ॐ નમો નાગરાજાય, શાંતિમ્ દેહી મમ।”

📆 શ્રેષ્ઠ તિથિ અને સમય

દિવસ	શું કરવું
નાગ પંચમી	શિવમંદિરમાં 11 નાગદેવતા ચિત્ર/મૂર્તિપૂજન
શ્રાવણ સોમવાર	શિવલિંગ પર દુધ, દુર્વા અને ચંદન ચઢાવવું
શ્રાવણ અમાવસ્યા	પિતૃ તર્પણ સાથે નાગદોષ શાંતિ યજ્ઞ કરવો

📿 વિશેષ ઉપાય સંતાન સુખ માટે:

• નાગદોષથી થતી સંતાનમાં વિઘ્ન માટે, નાગદેવતાની પ્રતિમા પાસે કોળી નાખો
• દર પંદર દિવસે એક લીંબૂ, દુધ અને દુર્વા સાથે પ્રાર્થના કરો

 

🐍 શેષનાગ, વાસુકી નાગ અને કલીય નાગ – ભારતીય પૌરાણિકતાના 3 મહાન નાગદેવતાઓ

ભારતીય સંસ્કૃતિ અને શાસ્ત્રોમાં નાગોની વિશેષ સ્થાપના છે. નાગ માત્ર સાપ નહીં, પણ શક્તિ, તપ, સંરક્ષણ અને વિનાશના પ્રતિક છે.

ખાસ કરીને ત્રણ નાગદેવોનું પૌરાણિક લોકકથાઓમાં ખાસ સ્થાન છે:
👉 શેષનાગ,
👉 વાસુકી નાગ અને
👉 કલીય નાગ

આ ત્રણેય નાગો ભારતની પ્રાચીન કથાઓમાં અલૌકિક શક્તિઓના ધારક અને અવતારકથાઓના અવિભાજ્ય અંગ છે.
ચાલો, દરેક વિશે વિગતવાર જાણીએ…

🐍 1. શેષનાગ – અનંતનો અવતાર

🌀 શેષનાગને અનંત શેષ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. “શેષ”નો અર્થ છે – જે બાકી રહી ગયો છે. તે સહસ્ત્ર ફણ ધરાવતો વિશાળ નાગ છે, જેને ભગવાન વિષ્ણુ પોતાના શયન માટે આધારે રૂપે વાપરે છે.

🔱 શેષનાગ વિશે ખાસ વાતો:

• શેષનાગનો જન્મ કશ્યપ ઋષિ અને કદ્રૂમાંથી થયો હતો.
• શેષનાગ એવા તપસ્વી હતા કે દેવતાઓ પણ તેમનો માન કરતાં.
• ભગવાન વિષ્ણુ ક્ષીર સાગરમાં શેષનાગના પીઠે સુશોભિત છે.
• શેષનાગ પૃથ્વીને પોતાના ફણ પર ધારણ કરે છે — આ રીતે તે પૃથ્વીનું સંતુલન જાળવે છે.
• કથાઓ અનુસાર શેષનાગના અવતાર રૂપે જ લક્ષ્મણ (રામાયણમાં) અને બલરામ (મહાભારતમાં) જન્મે છે.

🐍 2. વાસુકી નાગ – સમુદ્રમંથનનો મધ્યસ્થ

🌊 વાસુકી નાગ એક અસાધારણ નાગ છે જે સમુદ્રમંથનમાં મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવે છે. તે ભગવાન શિવના ભક્ત અને અનન્ય સમર્પિત નાગ છે.

⚖️ વાસુકી નાગની વિશેષતા:

• વાસુકી નાગ પણ કશ્યપ ઋષિ અને કદ્રૂના પૌત્ર હતા.
• જ્યારે દેવો અને અસુરો વચ્ચે સમુદ્રમંથન થયો ત્યારે વાસુકી નાગને મંદાર પર્વતને દોરી રૂપે વાપરવામાં આવ્યા.
• વાસુકી નાગે પોતાનું શરીર મંથન માટે આપી દીધું — જેના લીધે halahal (વિષ) ની ઉત્પત્તિ થઈ.
• આ જ હલાહલ વિષને ભગવાન શિવે પીધો અને નીલકંઠ બન્યા.
• વાસુકી નાગ ભગવાન શિવના ગળામાં આભૂષણરૂપે રહે છે.

🐍 3. કલીય નાગ – ભગવાન કૃષ્ણની લિલાનો ભાગ

🌊 કલીય નાગ યમુનાની અંદર વસતો એક દૂષિત અને ક્રોધી નાગ હતો, જેનો અંત ભગવાન શ્રીકૃષ્ણે કર્યો.

🌪️ કલીય નાગ વિશે:

• કલીય નાગ યમુના નદીને દુષિત બનાવી રહ્યો હતો.
• ગોકુલમાં યમુનાના પાણી પીવાથી પશુઓ અને માનવો બીમાર પડતા હતા.
• એકદિવસ ભગવાન કૃષ્ણ બાળરૂપે યમુનામાં કૂદી પડ્યા અને કલીય નાગના ફણ પર નૃત્ય કર્યું.
• કૃષ્ણ ભગવાનના તીવ્ર પગના પ્રહારોથી કલીય નાગે શરણાગતી લીધી અને યમુનાને છોડવાનો વચન આપ્યો.
• આ લિલા શ્રીકૃષ્ણના અજોડ શક્તિનું પ્રતિક છે – જ્યાં દયા પણ છે અને દંડ પણ.

📿 નાગદેવતાઓથી શું શિખવા મળે?

• શેષનાગ – તપસ્યા, સહનશક્તિ અને સન્માન
• વાસુકી નાગ – સેવા, સમર્પણ અને નમ્રતા
• કલીય નાગ – અભિમાનનો નાશ અને શરણાગતીનું મહત્વ

ભારતીય શાસ્ત્રોમાં નાગ માત્ર ધર્મગ્રંથોમાં જ નહીં પણ જીવનના તત્વજ્ઞાનમાં પણ મહત્વ ધરાવે છે.

શેષ, વાસુકી અને કલીય – ત્રણેય નાગો આપણને ભક્તિ, બળ અને શાંતિના માર્ગે ચલાવવાનો સંદેશ આપે છે. 🐍✨

🙏 અંતિમ સંદેશ:

“જ્યાં નાગદેવતાની ભક્તિ હોય ત્યાં ભૂદોષ, પિતૃદોષ અને કર્ણદોષ દૂર થઈ જાય છે.”

👉 નાગદોષ શાંતિ માટે શ્રદ્ધા, નિયમ અને નિયમિત પૂજા જરૂરી છે.

નાગ દેવતા ધરી પૃથ્વી શક્તિના રક્ષક છે. તેઓના આશીર્વાદથી કુળમાં શાંતિ, રક્ષણ અને આધ્યાત્મિક ઉન્નતિ પ્રાપ્ત થાય છે. ભય ન રાખો – શ્રદ્ધા રાખો.

સાપ નથી, એ તો દેવતા છે… તમારું સંરક્ષણ કરવા આવેલા છે.

🙏 “જૈ નાગ દેવતા!”